Odpowiedź na interpelację nr 8652

Informacje pochodzą ze stron sejmowych.    http://www.sejm.gov.pl

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 8652

w sprawie utrzymywania niekorzystnych zasad rozliczania i likwidacji szkód komunikacyjnych przez ubezpieczycieli

Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację Pana Posła Grzegorza Dolniaka, przekazaną przez Marszałka Sejmu RP przy piśmie z dnia 9 listopada 2004 r., sygn. SPS-0202-8652/04, w sprawie utrzymywania niekorzystnych zasad rozliczania i likwidacji szkód komunikacyjnych przez ubezpieczycieli, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.

   Kwestię dotyczącą procesu likwidacji szkody, prowadzonego przez zakłady ubezpieczeń, należy rozpatrywać przez pryzmat głównej funkcji pełnionej przez obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych. Funkcją tą jest ochrona poszkodowanych osób trzecich.

   Zgodnie z art. 822 Kodeksu cywilnego w wyniku zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający lub osoba, na rzecz której umowa ubezpieczenia została zawarta. Świadczenie ubezpieczyciela w przypadku zajścia zdarzenia skutkującego jego odpowiedzialnością gwarancyjną obejmuje więc zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości szkody, którą poniósł poszkodowany. Z tytułu ubezpieczenia OC zakład ubezpieczeń jest obowiązany do wypłaty odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu szkodę, która może być szkodą osobową lub majątkową. Naprawienie szkody, zgodnie z art. 361 § 2 Kodeksu cywilnego, obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, i korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkoda nie została wyrządzona.

   Regułą podstawową, na gruncie regulacji odszkodowawczych, jest zasada pełnego odszkodowania. Jednocześnie, zgodnie z art. 824¹ § 1 K.c., suma pieniężna wypłacona przez zakład ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody, o ile nie umówiono się inaczej. Celem odszkodowania ubezpieczeniowego jest bowiem wyrównanie rzeczywiście poniesionej szkody i nie może być ono źródłem wzbogacenia się poszkodowanego. Zasady naprawienia szkody określone są w art. 363 K.c. Zgodnie z art. 363 § 2 K.c. wysokość odszkodowania za zniszczony lub uszkodzony pojazd powinna być ustalona wg cen części zamiennych i usług koniecznych do wykonania naprawy.

   W przypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.), zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w granicach odpowiedzialności cywilnej podmiotów objętych ubezpieczeniem, nie wyżej jednak niż do wysokości sumy gwarancyjnej ustalonej w umowie. Efekt naprawienia pojazdu w wyniku prac naprawczych jest osiągnięty wtedy, gdy zostaje on doprowadzony do stanu technicznej używalności i sprawności. Poszkodowany może, zgodnie z zasadą pełnej kompensacji szkody (art. 361 § 2 K.c.), domagać się od zakładu ubezpieczeń odszkodowania. Może on domagać się zwrotu tych kosztów, które zostały poniesione, by przywrócić stan poprzedni, a nie kosztów jakichkolwiek, np. zwiększających standard uszkodzonego pojazdu. Naprawa obejmuje koszty niezbędne i ekonomicznie uzasadnione, a więc takie, które zostały poniesione w wyniku przywrócenia uszkodzonego pojazdu do stanu poprzedniego, czyli stanu technicznej używalności istniejącej przed wypadkiem.

   W tym miejscu zasadne wydaje się przywołanie orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2003 r., sygn. akt III CZP 32/03 (OSNC 2004/4/51). Warto wskazać na kwestię, którą miał rozstrzygnąć Sąd Najwyższy, a mianowicie czy odszkodowanie za uszkodzenie pojazdu mechanicznego należne od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej obejmuje w zakresie kosztów robocizny faktycznie poniesione przez poszkodowanego koszty naprawy, czy też koszty takiej naprawy ustalone przez biegłego według przeciętnych cen usług potrzebnych do wykonania naprawy.

   Sąd Najwyższy stwierdził, że przysługujące od ubezpieczyciela odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za uszkodzenie pojazdu mechanicznego obejmuje niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy pojazdu, ustalone przez biegłego według cen występujących na lokalnym rynku. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, co należy jednoznacznie wskazać, że poszkodowanemu przysługuje wybór odpowiedniego warsztatu naprawczego. Dokonanie naprawy swojego pojazdu może powierzyć dowolnie wybranemu przez siebie warsztatowi. W praktyce naprawy są przeprowadzane w autoryzowanych warsztatach naprawczych, związanych z danym producentem samochodów, gdzie dokonuje się także obsługi serwisowej. Warsztaty posługują się różnymi cenami, gdy chodzi o podobne lub nawet te same prace naprawcze. Istnieje również rozbieżność cen, gdy chodzi o zróżnicowanie terytorialne zakładów naprawczych. Koszty ustalane są według cen, którymi posługuje się dany zakład naprawczy, wybrany przez poszkodowanego zlecającego naprawę swego pojazdu.

   Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że z uwagi na jedność procesu naprawczego do kosztów składających się na naprawę uszkodzonego samochodu należy zaliczyć koszt samej pracochłonności określonych prac naprawczych (takich jak np. czas trwania niezbędnych dla naprawy pojazdu robót), koszt części zamiennych zastępujących części uszkodzone lub nieprzydatne oraz materiałów zużywanych w toku prac naprawczych. Jeżeli koszty naprawy pojazdu poniesione przez poszkodowanego mają charakter niezbędny i ekonomicznie uzasadniony, ubezpieczyciel nie ma podstaw do odmowy wypłaty odszkodowania w wysokości odpowiadającej tym kosztom.

   Należy również stwierdzić, że różne są metody obliczania cen przeciętnych w odniesieniu do poszczególnych usług naprawczych oferowanych na rynku. Przyjęcie przeciętnych cen naprawy pojazdu na danym obszarze jako miarodajnych dla wypłaty odszkodowania mogłoby niejednokrotnie prowadzić do wypłaty świadczenia w wysokości nieodpowiadającej wysokości rzeczywiście wyrządzonej szkody. Stanowiłoby to naruszenie wspomnianej wyżej zasady pełnej kompensacji szkody (art. 361 § 2 K.c.).

   Sąd Najwyższy w przytoczonym wyżej orzeczeniu podkreślił, że naprawienie szkody w uszkodzonym samochodzie winno nastąpić w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zasady pełnego zrekompensowania wyrządzonej szkody poprzez domaganie się przez poszkodowanego od zakładu ubezpieczeń odszkodowania obejmującego koszty poniesionych prac naprawczych.

   Odnosząc się do ubezpieczenia autocasco (AC), należy stwierdzić, że w naprawach wynikających z tego ubezpieczenia ubezpieczony (poszkodowany), który nabywa autoryzowane części samochodowe potrzebne do naprawy uszkodzonego w wypadku samochodu, nie ma obowiązku poszukiwania sprzedawcy oferującego części zamienne po możliwie najniższej cenie. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 kwietnia 2002 r., sygn. akt CKN 1466/99 (OSNC 2003/5/64). Ubezpieczony, który nabywa takie części, w zakresie ubezpieczenia AC ma możliwość wyboru sprzedawcy części zamiennych, o ile z treści umowy tego ubezpieczenia nie wynika nic innego. Natomiast jeśli części droższe były kupione świadomie lub przez niedbalstwo, wówczas zakład ubezpieczeń może zarzucić ubezpieczonemu naruszenie, wynikające z art. 354 § 2 K.c., dotyczące sposobu współdziałania wierzyciela przy wykonaniu zobowiązania.

   Przedstawiając powyższe, należy jeszcze raz podkreślić charakter i podstawowe zadanie spełniane przez obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, tzn. ochronę osób trzecich poszkodowanych w wyniku wypadków samochodowych. Osoby te muszą mieć pewność pełnej rekompensaty poniesionej szkody czy to osobowej, czy majątkowej. Obecnie obowiązujące w tej materii regulacje, zwłaszcza zawarte w Kodeksie cywilnym, wydają się wystarczające.

   W kolejnej kwestii poruszonej przez Pana Posła, dotyczącej nieuwzględniania podatku VAT przy wypłacie odszkodowań przez zakłady ubezpieczeń, należy wskazać na art. 13 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych stanowiący, że w obowiązkowych ubezpieczeniach mienia odszkodowanie wypłaca się w kwocie odpowiadającej wysokości szkody, nie większej jednak od sumy ubezpieczenia ustalonej w umowie. Przepis ten ma celu, aby odszkodowanie wypłacone przez zakład ubezpieczeń odpowiadało poniesionej szkodzie, nie stając się dla poszkodowanego źródłem bezpodstawnego wzbogacenia.

   Naprawienie szkody wyrządzonej w wypadku komunikacyjnym dokonywane jest na podstawie art. 436 K.c. według zasad określonych w § 2 tegoż artykułu. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 15 listopada 2001 r. (sygn. akt III CZP 68/01, OSNC 2002 Nr 6, poz. 75) stwierdził, że obowiązek naprawienia szkody przez wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej powstaje z chwilą wyrządzenia szkody i nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle zamierza ją naprawić. Odszkodowanie ma na celu wyrównanie uszczerbku majątkowego powstałego w wyniku zdarzenia wyrządzającego szkodę. W świetle tej uchwały Sądu Najwyższego nie ma znaczenia, jakim kosztem poszkodowany faktycznie dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle ma zamiar ją naprawić. Na zagadnienie to zwrócił również uwagę Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 27 czerwca 1988 r. (sygn. akt I CR 151/88, PUG 1898, nr 10-12, s. 310-311).

   W oparciu o istniejące orzecznictwo Sądu Najwyższego w kwestii podatku VAT zawartego w odszkodowaniu należy rozróżnić dwa stany faktyczne:

   1) gdy poszkodowany nie jest podatnikiem podatku VAT,

   2) gdy poszkodowany jest podatnikiem podatku VAT.

   W pierwszym przypadku - gdy poszkodowany nie jest podatnikiem podatku VAT - odszkodowanie winno obejmować podatek VAT, ponieważ nie można uzależniać zapłaty odszkodowania obejmującego ten podatek od tego, czy naprawa została już dokonana. Odszkodowanie wypłacane przez zakład ubezpieczeń ma na celu wyrównanie uszczerbku majątkowego powstałego w wyniku zdarzenia wyrządzającego szkodę, a uszczerbek ten istnieje od momentu wyrządzenia szkody do chwili wypłacenia przez zobowiązanego sumy pieniężnej odpowiadającej szkodzie ustalonej w sposób przewidziany prawem - art. 363 § 2 w związku z art. 361 § 1 K.c. Takie stanowisko jest pochodną wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2002 r., sygn. V CKN 908/00, który orzekł, że odszkodowanie za szkodę poniesioną w wyniku uszkodzenia pojazdu mechanicznego należącego do poszkodowanego niebędącego podatnikiem VAT, ustalone według cen części zamiennych i usług koniecznych do wykonania naprawy pojazdu, obejmuje mieszczący się w tych cenach podatek VAT.

   W kwestii wymagalności roszczenia o świadczenie należne od zakładu ubezpieczeń w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu kosztów przywrócenia do stanu poprzedniego Sąd Najwyższy wypowiedział się w wyroku z dnia 27 czerwca 1988 r., sygn. I CR 151/88, stwierdzając, że roszczenie o świadczenia należne od zakładu ubezpieczeń w ramach ustawowego ubezpieczenia komunikacyjnego odpowiedzialności cywilnej z tytułu kosztów przywrócenia uszkodzonego pojazdu do stanu pierwotnego jest wymagalne niezależnie od tego, czy naprawa została już dokonana. Wysokość świadczeń obliczać należy na podstawie ustaleń co do zakresu uszkodzeń i technicznie uzasadnionych sposobów naprawy, przy przyjęciu przewidzianych kosztów niezbędnych materiałów i robocizny według cen z daty ich ustalenia. W opinii Sądu Najwyższego fakt naprawy pojazdu przed uzyskaniem świadczenia od zakładu ubezpieczeń i jego faktyczny zakres nie ma zasadniczego wpływu na powyższy sposób ustalenia ich wysokości.

   W uchwale z dnia 15 listopada 2001 r., sygn. III CZP 68/01, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że odszkodowanie za szkodę poniesioną w wyniku uszkodzenia pojazdu mechanicznego należącego do poszkodowanego niebędącego podatnikiem podatku VAT, ustalone według cen części zamiennych i usług koniecznych do wykonania naprawy pojazdu, obejmuje mieszczący się w tych cenach podatek VAT.

   W drugim przypadku - gdy poszkodowany jest podatnikiem podatku VAT - odszkodowanie za szkodę przez niego poniesioną, ustalone według ceny rzeczy, nie obejmuje podatku VAT mieszczącego się w tej cenie w takim zakresie, w jakim poszkodowany ten może obniżyć należny od niego podatek o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu rzeczy. W kwestii tej wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 kwietnia 1997 r., sygn. III CZP 14/97. W sentencji orzeczenia znalazło się stwierdzenie, że odszkodowanie za szkodę poniesioną przez podatnika podatku VAT na skutek zniszczenia rzeczy, ustalone według ceny rzeczy, nie obejmuje podatku VAT mieszczącego się w tej cenie, w zakresie, w jakim poszkodowany może obniżyć należny od niego podatek o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu rzeczy.

   Gdy miernikiem wysokości odszkodowania za zniszczoną rzecz jest cena, to, stosownie do art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (Dz.U. z 1988 r. Nr 27, poz. 195, z późn. zm.), cena towaru lub usługi opodatkowanej podatkiem VAT obejmuje wielkość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą nabywca obowiązany jest zapłacić sprzedawcy za towar lub usługę wraz z kwotą należnego podatku VAT. Nabywca towaru opodatkowanego podatkiem VAT obowiązany jest więc zapłacić zbywcy tak określoną należność, której elementem jest podatek VAT. Należność ta z punktu widzenia nabywcy stanowi cenę towaru (usługi). W sytuacji gdy nabywca towaru jest podatnikiem podatku VAT, ma on prawo do obniżenia kwoty należnego podatku o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług. Skorzystanie przez podatnika z tego uprawnienia powoduje, że poniesiony przez niego wydatek na nabycie towaru czy usługi w rzeczywistości odpowiada zapłaconej przez niego cenie tego towaru, pomniejszonej o podatek VAT mieszczący się w tej cenie. Wydatek ten określa zatem rzeczywisty rozmiar szkody doznanej przez podatnika na skutek zniszczenia towaru. Wysokość odszkodowania mającego na celu naprawienie tej szkody powinna zatem odpowiadać cenie rzeczy, pomniejszonej o mieszczący się w niej podatek VAT, tak ustalone odszkodowanie spełnia postulat odszkodowania odpowiadającego wysokości szkody.

   W ocenie Sądu Najwyższego skorzystanie przez podatnika podatku VAT z takiej możliwości obniżenia kwoty należnego podatku o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług jest jego prawem i zależy od dopełnienia przez podatnika warunków, które określają przepisy o podatku towarów i usług. W sytuacji gdy podatnik, spełniając warunki do obniżenia kwoty należnego od niego podatku, z przysługującego mu prawa obniżenia podatku nie skorzysta, nie powinno to mieć wpływu na ustalenie należnego mu odszkodowania za szkodę poniesioną przez niego na skutek zniszczenia rzeczy, jeżeli taką nową rzecz mógł nabyć lub nabył za cenę obejmującą podatek VAT.

   Dodatkowo Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 października 1998 r. (sygn. akt III CZP 42/98) podkreślił, że w razie skutecznego skorzystania przez podatnika z tego publicznoprawnego uprawnienia poniesiony przez niego rzeczywisty uszczerbek związany z nabyciem towaru i usługi wyrażać się będzie jedynie wysokością ceny netto, a więc różnicą między faktycznie zapłaconą ceną nabycia towaru (usługi), z uwzględnieniem naliczonego podatku VAT, a kwotą, o którą obniżył on następnie należny od niego podatek o kwotę podatku VAT, uprzednio naliczonego i zapłaconego przy nabyciu towarów (usług) niezbędnych do naprawienia pojazdu.

   Pragnę jednocześnie poinformować, że Ministerstwo Finansów, poprzez Urząd Kontroli Skarbowej w Warszawie i Ośrodek Zamiejscowy w Siedlcach i w Radomiu, przeprowadziło kontrolę dotyczącą prawidłowości rozliczania podatku od towarów i usług w zakresie likwidacji szkód powypadkowych za okres od 1.07.2002 r. do 28.02.2003 r. Celem kontroli było ustalenie prawidłowości przekazywania przez kontrolowane podmioty należności stanowiących dochód budżetu z tytułu świadczonych usług. Skontrolowano łącznie sześć zakładów ubezpieczeń i dziewięć warsztatów samochodowych oraz dostawców części zamiennych. Przesłuchano dwadzieścia osób, które korzystały z wypłaconych odszkodowań.

   W wyniku przeprowadzonej kontroli stwierdzono, że kwoty wynikające z dokumentów finansowych są zgodne z zapisami w księgach rachunkowych. Ewidencja księgowa w skontrolowanych podmiotach spełniała wymogi prawa podatkowego. Nie stwierdzono nieprawidłowości w określaniu zobowiązań z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych i podatku od towarów i usług. W celu sprawdzenia, czy w naprawianych samochodach zamontowano części wymienione w fakturach VAT dokumentujących sprzedaż, przesłuchano w charakterze świadków właścicieli tych samochodów. W skontrolowanych przypadkach świadkowie potwierdzili wykonanie usług naprawy oraz wymiany uszkodzonych części na nowe. Nie wystąpiły rozbieżności pomiędzy zapisami wynikającymi z faktur sprzedaży VAT a wykonaną usługą. Przeprowadzane naprawy były zgodne z kalkulacją powypadkową szkody. Wszystkie faktury VAT dokumentujące zakup części zamiennych zostały ujęte w rejestrach VAT, a wartość zakupu oraz kwoty podatku naliczonego wykazane w rejestrach były zgodne z kwotami wynikającymi z faktur VAT. Zakupów części do naprawionych samochodów dokonywano głównie u autoryzowanych dealerów, w związku z czym nie dokonywano zakupów takich samych części od różnych dostawców. Płatności za faktury dokonywane były gotówką lub w formie przelewu bankowego. Wykazana w rejestrach zakupu wartość zakupu netto i podatek naliczony za poszczególne miesiące były poprawnie ustalone do deklaracji VAT-7.

   W celu potwierdzenia prawidłowości działania kontrolowanych podmiotów przeprowadzono kontrole sprawdzające u wybranych dostawców części zamiennych. W wyniku przeprowadzonych czynności sprawdzających ustalono, że faktury VAT dokumentujące zakup części, znajdujące się w dokumentacji kontrolowanych, mają potwierdzenie u wystawców tych faktur. Rodzaj zakupionych części, ich ilość i wartości wykazane na oryginałach faktur VAT są zgodne z danymi wynikającymi z kopii faktur VAT. Wszystkie faktury zostały ujęte w rejestrach sprzedaży VAT wystawców, a wynikający z rejestrów podatek należny VAT został rozliczony przez kontrahenta kontrolowanego w deklaracjach VAT-7 za właściwe miesiące. Tylko w jednym przypadku stwierdzono, że kontrahent nie ujął w rejestrze sprzedaży VAT faktur VAT dokumentujących sprzedaż części zamiennych, zaniżając tym samym podatek należny w deklaracji VAT-7. Skontrolowana osoba złożyła w urzędzie skarbowym korektę deklaracji VAT-7 i uiściła zaległe zobowiązanie podatkowe wraz z odsetkami. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono, że wszystkie części wykorzystywane do napraw pochodziły z wiadomych źródeł, a prowadzone dokumenty i ewidencje księgowe zapewniają określenie zobowiązań podatkowych.

   Mam nadzieję, że przedstawione powyżej wyjaśnienia zostaną uznane za wystarczające.

   Łączę wyrazy szacunku

   Podsekretarz stanu

   Piotr Sawicki

   Warszawa, dnia 6 grudnia 2004 r.